Boek

Het Boek der rusteloosheid wordt beschouwd als Pessoa’s mag­num opus. Hij werkte een groot deel van zijn leven aan dit om­vangrijke prozawerk, zonder het ooit te voltooien. Maar aan dit onvoltooide karakter ontleent het boek juist zijn kracht.

Het Boek der rusteloosheid is het dagboek van een hulpboekhouder in Lissabon, Bernardo Soares. Zo quasi kalm en rustig als de dagen van deze klassieke klerk zich op kantoor aaneenrijgen, zo rusteloos wordt zijn bestaan zodra hij achter het schrift zit waarin hij zijn literaire notities maakt of wanneer hij door de straten van zijn absolute universum, Lissabon, dwaalt. Dit re­sulteert in een spannende verzameling losjes met elkaar ver­bonden observaties, mijmeringen en overpeinzingen. Met deze Bernardo Soares voegde Pessoa een nieuwe, intrigerende ‘hete­ronieme’ persoonlijkheid aan de Portugese literatuur toe.

Hier luister je naar drie fragmenten uit het Boek der rusteloosheid.

Biografie

Fernando Pessoa (1888-1935) was een groot Portugees dichter. Bij leven publiceerde deze kantoorklerk uit Lissabon slechts enkele werken. Na zijn dood werd op zijn huurkamer een kist aangetroffen met 27 duizend volgekrabbelde velletjes. Uit die chaos kon een kolossaal oeuvre worden samengesteld. Niet dat van één dichter, maar van zo'n 25 'heteroniemen' - afzonderlijke 'schrijverspersoonlijkheden' met elk een eigen stijl en woordkeus. Pessoa stierf op 47-jarige leeftijd, geveld door koning alcohol. Behalve Boek der rusteloosheid verschenen Bij De Arbeiderspers De gedichten, De bedelaar en andere verhalen en Heimwee naar vereeuwiging. De Engelse gedichten.

 

'In 1930 schrok de wereld op van het bericht dat de beruchte, extravagante Engelse magiër Aleister Crowley op reis in Portugal waarschijnlijk zelfmoord had gepleegd. Het leven moe na één van de vele ruzies met zijn vriendin, had hij zich schijnbaar bij de Boca do Inferno van een klif in zee gestort. Tot hij enkele weken later weer opdook op een tentoonstelling in Duitsland. Met hulp van de Portugese dichter Fernando Pessoa had de excentrieke Crowley zijn zelfmoord in scène gezet om zijn scarlett woman een hak te zetten.[...] Lees hier verder.

Meer informatie

Vertaler

Harrie Lemmens (1953) vertaalde proza en poëzie uit het Duits, Engels, Spaans en Portugees, o.a. van Fernando Pessoa, José Saramago, António Lobo Antunes, João Ubaldo Ribeiro, Mia Couto, Eça de Queiros, Machado de Assis, padre António Vieira, Christoph Hein en Dulce Maria Cardoso.

Als Schwob-klassieker verscheen eerder Suttree van Cormac McCarthy en voor volgend jaar staat gepland De ontdekking van de wereld van Clarice Lispector. In 2006 kreeg hij de vertaalprijs van het Nederlandse Fonds voor de Letteren. In april 2014 verscheen zijn eigen boek over Brazilië, God is een Braziliaan, dat eind dit jaar ook uitkomt in Brazilië.

Verder schreef hij essays, recensies, columns en nawoorden. Een boek over Lissabon is in voorbereiding. Harrie Lemmens is getrouwd met de fotografe Ana Carvalho, die tekent voor het nieuwe omslag van het Boek der rusteloosheid, en woont in Almere, na eerder te hebben gewoond in Nijmegen, Oost-Berlijn, Lissabon en Brussel. Websites: www.harrielemmens.nl en www.anacarvalho.nl

 

Fragment

29 maart 1930

Ik ben geboren in een tijd dat de meeste jongeren het geloof in God hadden verloren, om dezelfde reden als de ouderen het hadden gehad – zonder te weten waarom. En daar de menselijke geest er van nature toe neigt kritiek uit te oefenen omdat hij voelt en niet omdat hij denkt, koos de meerderheid van die jongeren vervolgens de Mensheid als surrogaat van God. Ik behoor echter tot de mensen die altijd aan de rand staan van de groep waartoe ze behoren, en niet alleen de menigte zien waar ze deel van uitmaken, maar tevens de grote ruimtes die zich daarnaast bevinden. Daarom heb ik God niet zo totaal laten vallen als zij en heb ik ook nooit de Mensheid aanvaard. Ik vond dat God, hoe onwaarschijnlijk Zijn bestaan ook was, zou kunnen bestaan en dus ook kon worden aanbeden, maar dat de Mensheid, omdat ze een zuiver biologisch idee is en niet meer betekent dan de diersoort mens, het niet méér waard was te worden aanbeden dan welke andere diersoort ook. Die mensheidscultus, met zijn riten van Vrijheid en Gelijkheid, heeft me altijd een herleving geleken van de antieke culten, waarin dieren goden waren of de goden dierenkoppen hadden.
 
En zo bleef ik, omdat ik niet kon geloven in God en het mij onmogelijk was te geloven in een optelsom van dieren, net als alle buitenstaanders op die afstand van alles die men gewoonlijk aanduidt met de term Decadentie. Decadentie is het totale verlies van de  onbewustheid, want de onbewustheid is het fundament van het leven. Als het hart kon denken, stond het stil.  

Wat rest mij en mijn weinige soortgenoten, die leven maar niet weten hoe dat moet, anders dan de versterving als levenswijze en de contemplatie als levensbestemming? Omdat we niet weten wat religieus leven is – en dat ook niet kúnnen weten, aangezien geloof niets met het verstand te maken heeft – en niet kunnen geloven in de abstractie van de mens – wat zouden we daar immers mee aan moeten? – bleef er als motief voor onze ziel niets anders over dan de esthetische beschouwing van het leven. En zo geven we ons, wars van elk werelds vertoon, onverschillig tegenover het goddelijke en het menselijke verachtend, zinloos over aan de doelloze gewaarwording, en cultiveren we die met een verfijnd epicurisme, zoals het onze hersenzenuwen past.

Reacties

“Als er, sinds Camões, één Portugese dichter is waarvoor het de moeite loont Portugees te leren, is het Fernando Pessoa.” August Willemsen

“Zelden is er een buitenlandse dichter geweest die zoveel indruk heeft gemaakt op Nederlandse lezers.” Rob Schouten

De beste 50 klassiekers volgens NRC met op 38 Pessoa  ‘Het Boek der rusteloosheid'