De VPRO en Schwob
Luister naar de verhalen achter de boeken
In de podcast Lees dees belichtten Anton de Goede en Irene Houthuijs tot 2020 maandelijks een Schwob-boek van meerdere kanten met journalisten, vertalers, lezers en critici. Waarom werd een boek vergeten? Waarom is het omstreden? Hoe kun je dit boek plaatsen in zijn tijd, in zijn taalgebied?
Alle afleveringen zijn te beluisteren op http://www.vpro.nl/leesdees.
2019
Deze aflevering gaat Lees Dees over de schrijver over het boek ‘Niets in zicht’ van Jens Rehn. Twee mannen zitten tijdens de oorlog in een rubberboot op de Atlantische Oceaan. Ze zijn overgeleverd aan elkaar en aan hun herinneringen.
Irene Houthijs spreekt met vertaler Anne Folkertsma, boekverkoper Monica Hild en schrijver Guus Luijters.
Deze aflevering gaat Lees Dees over de schrijver Jean Rhys en haar verhalenbundel ‘Alle Verhalen’. Jean Rhys beschrijft levens van mensen die vaak net iets te gevoelig zijn om te overleven in de buitenwereld.
Irene Houthuijs spreekt met vertaalster Lisette Graswinckel, wetenschapper Martien Kappers en schrijver Jan Brokken.
In aflevering 22 aandacht voor de schrijver Thomas Bernhard en zijn roman Houthakken, oorspronkelijk gepubliceerd in 1984. In Houthakken doet een ik-verteller verslag van zijn waarnemingen, associaties, herinneringen, gedachten en gevoelens tijdens een avondmaaltijd in Wenen.
Irene Houthuijs en Anton de Goede spreken met vertaalster Pauline de Bok, acteur Jan Joris Lamers en literatuurwetenschapper Barbara Mariacher.
In de 21e aflevering van Lees dees aandacht voor Een vrouw in de poolnacht. Dit boek is een niet eerder in het Nederlands vertaalde klassieker over de schoonheid en kwetsbaarheid van de Noordpool, geschreven door een vrouw die de sociale conventies van haar tijd trotseerde: Christiane Ritter (Oostenrijk, 1897-2000). In de zomer van 1934 reist Ritter haar man, die onderzoeker is, achterna naar de Noordpool. Ze wonen een jaar lang in een primitieve hut op de afgelegen noordelijkste punt van Spitsbergen, bijgestaan door Karl, een Noorse jager.
Met critica Dieuwertje Mertens, poolreiziger & schrijfster Bernice Notenboom en vertaalster Elly Schippers.
Ditmaal over de roman ‘De grote angst in de bergen’ van de Zwitserse schrijver Charles Ferdinand Ramuz. Dit boek, uit 1926, wordt door uitgeverij van Oorschot omschreven als ‘een kroniek van een aangekondigde catastrofe’. In deze tijd van klimaatverandering lijkt de roman actueler dan ooit. De roman geldt als een van de hoogtepunten uit het werk van Ramuz, auteur van een machtig maar buiten Zwitserland relatief onbekend gebleven oeuvre, geschreven in een vernieuwende, beeldende taal.
Met vertaler Rokus Hofstede, romaniste Manette van Montfrans en boekverkoper Ronnie Terpstra.
De 19e aflevering gaat over een roman uit 1968 die opmerkelijk genoeg tot nu toe niet eerder in het Nederlands was vertaald. A Kestrel for a Knave vertelt het verhaal van een arbeidersjongen die in de jaren zestig van de vorige eeuw opgroeit in de straatarme Engelse mijnstreek Yorkshire. Billy Cásper heet hij en hij heeft een speciale voorliefde voor de natuur, hij ontwikkelt een band met een jonge torenvalk die hij eigenhandig africht.
Schrijver is scenarist Barry Hines (1939-2016) die nooit bekend werd in Nederland.
Met chef boeken van Het Parool Marjolijn de Cocq, criticus Dieuwertje Mertens, uitgever Joost Nijsen en schrijver Lodewijk Wiener.
In het Roemenië van begin jaren twintig komt een jonge Joodse student tot de ontdekking dat hij zich niet langer thuis voelt in de wereld. Hij wordt bedreigd en in elkaar geslagen door antisemitische medestudenten, maar voelt zich ook niet verwant met zijn Joodse leeftijdsgenoten. Hij wandelt door de straten van de hoofdstad, waar hij gokt, drinkt en spreekt met revolutionairen, fanatici en libertijnen. Van Boekarest tot Parijs probeert hij een manier te vinden om zich te verhouden tot de vijandige duisternis die over Europa valt.
Sinds tweeduizend jaar verscheen voor het eerst in 1934 en is een kroniek over veerkracht en wanhoop in tijden van populistische retoriek en oorlogsdreiging.
Met cultuurfilosoof Arnold Heumakers, vertaler Jan Willem Bos en schrijfster Mira Feticu.
2018
Alle tien afleveringen werden ook steeds bij Nooit Meer Slapen op NPO Radio 1 uitgezonden.
Aflevering 17: Niet door water, maar door vuur
Onlangs verschenen twee klassieke titels van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924 - 1987) in een nieuwe Nederlandse vertaling van Harm Damsma: de roman Als Beale street kon praten en het boekje Niet door water, maar door vuur dat twee persoonlijke, gepassioneerde brieven bevat waarin de auteur schrijft over liefde, geloof en hypocrisie in het ‘land van de vrijheid’ en wat het betekent om zwart te zijn in Amerika.
James Baldwin, stem van de Civil Rights Movement, blijkt meer dan dertig jaar na zijn dood, onverminderd actueel.
Met de Nederlandse jurist Monique Steijns en de van oorsprong Amerikaanse sierradenmaker William Austin. Beiden hebben hun eigen redenen om het werk van James Baldwin in hun hart te sluiten.
Aflevering 16: De briljante waanzin van Leonora Carrington
Leonora Carrington (Engeland 1917- Mexico 2011) schreef, schilderde en beeldhouwde.
Zij was 19 toen ze de Surrealistische kunstenaar Max Ernst ontmoette. Samen met de twintig jaar oudere, getrouwde Ernst vertrok ze naar Parijs. In Beneden beschreef Carrington hoe ze ten prooi viel aan angsten en waanbeelden. In haar verhalen keren allerlei visioenen en angsten terug. Die verhalen kunnen zwaarmoedig zijn, maar zijn ook vaak komisch en zeer fantasierijk.
Met vertaalster Lisette Graswinckel, uitgeefster Ingrid Meurs (van uitgeverij Orlando) die ooit afstudeerde op Carrington en student Marian van der Pluijm, eveneens geraakt door het werk van Carrington.
Aflevering 15: 'Twee meisjes en ik', A.H. Nijhoff
De vijftiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de roman Twee meisjes en ik van de Nederlandse schrijfster A.H. Nijhoff (1897-1971), ooit echtgenote van dichter Martinus Nijhoff. Publicatie van deze roman in 1931 sloeg in als een bom. Een groot deel van de Nederlandse pers meende dat de naam Nijhoff voorgoed te schande was gemaakt. In het boek wordt geschreven, vrijuit over seksualiteit, en worden toespelingen gemaakt op een lesbische verhouding, abortus en drugs. Het was een boek van een schrijfster met lak aan de conventies, die baas wilde zijn in haar eigen leven.
Met de stem van de schrijfster zelf, Marja Pruis (zij schreef over het echtpaar Netty en Martinus Nijhoff het boek ‘De Nijhoffs en ik - of de gevolgen van een genre’), Marjo van Soest (biograaf van Emmy van Lokhorst) en Bart Slijper, biograaf van Martinus Nijhoff.
Aflevering 14: De passie volgens G.H.
De veertiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector (1920-1977), die in Oekraïne geboren werd en als kind van vluchtelingen in Brazilië belandde. Zij wordt gezien als de grootste Braziliaanse schrijver van de twintigste eeuw. Met schrijfster Maartje Wortel, vertaler Harrie Lemmens en Benjamin Moser, columnist van The New York Times Book Review, tevens biograaf van Clarice Lispector.
Aflevering 13: De schoonheid van de nacht
De dertiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over De schoonheid van de nacht van de Italiaanse schrijver Gabriele d’Annunzio (1863-1938), autobiografische teksten geselecteerd, vertaald en van een inleiding voorzien door Jan van der Haar. Met Jan van der Haar, die naast vertaler ook dichter is, en dr. Reinier Speelman, kenner van de moderne Italiaanse literatuur, docent aan de Universiteit Utrecht.
Aflevering 12: Daal neder, engel
De twaalfde aflevering van de podcast Lees Dees gaat over Daal neder, engel van de Amerikaanse schrijver Thomas Wolfe (1900-1938), die deze debuutroman in 1929 publiceerde. Wolfes roman over deze zoektocht heeft generaties en schrijvers, van Jack Kerouac tot Philip Roth, beïnvloed. Hij geeft een levendige, lyrische schets van Amerika aan het begin van de twintigste eeuw. Met vertaler Sjaak Commandeur, liefhebber van het boek Emmelie Muijsers en literair criticus Dirk-Jan Arensman die het boek besprak in Het Parool.
Aflevering 11: Hotel Moederland
De elfde aflevering van de podcast Lees Dees gaat over Hotel Moederland van de Turkse schrijver Yusuf Atilgan, die deze roman in 1973 publiceerde. Hotel Moederland is de tweede roman die Yusuf Atilgan (1921-1989) schreef. Zijn debuut, dat uitkwam in 1959, verscheen in 2016 onder de titel De lanterfanter in het Nederlands en werd lovend ontvangen door de Nederlandse en Vlaamse pers. Met vertaalster Hanneke van der Heijden, schrijver Murat Isik en uitgever Jurgen Maas. Laatste verklaart voorlopig geen subsidie meer te willen ontvangen van TEDA, een project van het ministerie voor Cultuur en Toerisme in Turkije.
Aflevering 10: De blinde uil
De tiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de roman De blinde uil van Sadegh Hedayat (1903 – 1951). In het boek probeert een verteller zijn nachtmerries en paniek te bezweren door die op schrift te stellen en zo te analyseren, en zich te verzoenen met zijn onafwendbare dood. Hij neemt de lezer bij de hand en toont zijn innerlijke wereld en leven. Dertig jaar geleden verscheen het boek, in Iran gepubliceerd in 1937, voor het eerst rechtstreeks uit het Perzisch vertaald in het Nederlands. Met journaliste Karima Idrissi, vertaler Gert J.J. de Vries en reiziger & schrijver Alexander Reeuwijk.
Aflevering 9: Rolien en Ralien
De negende aflevering van Lees Dees gaat over de Nederlandse schrijfster Josepha Mendels (1902 – 1995), in 1986 de eerste winnaar van de Anna Bijns Prijs. In haar eigenzinnige coming-of-age-roman ‘Rolien en Ralien’ schreef zij openhartig over seksualiteit toen dat nog niet bon ton was. Met uitgeefster Eva Cossee, schrijfster Roos van Rijswijk, en bijzondere opnamen van de schrijfster zelf.
Aflevering 8: De brug der dromen
De achtste aflevering van Lees Dees gaat over de Japanse schrijver Tanizaki (1886-1965) van wie recent De brug der dromen is verschenen, een bloemlezing uit zijn werk vertaald en ingeleid door Jos Vos. Met schrijfster Bregje Hofstede, actrice Mara van Vlijmen en Ivo Smits, hoogleraar Japanse letteren en culturen.
2017
Aflevering 1: De rode anjer
De eerste aflevering gaat over het boek De rode anjer van de Italiaanse schrijver Elio Vittorini (1908-1966), dat ons meeneemt naar de zomer van 1924 op Sicilië. We horen in deze aflevering vertaalster Emilia Menkveld en schrijver Ernest van der Kwast over het boek dat blaakt van jeugdige opstandigheid, zomerse geuren en seksueel verlangen.
Aflevering 2: Het verlaten land
De tweede aflevering gaat over het boek Het verlaten land van de Algerijnse schrijver Mouloud Mammeri (1917-1989). Het speelt zich af in het Kabylische bergdorp Tasga waar wij kennis maken met Mokrane, Aazi en hun vriendengroep. Anton de Goede spreekt in deze aflevering met schrijver Asis Aynan, docente Annelies Schulte Nordholt en studente Callas Nijskens.
Aflevering 3: Trein naar Pakistan
De derde aflevering gaat over het boek Trein naar Pakistan van de Indiase schrijver Khushwant Singh (1915-2014).Trein naar Pakistan vertelt het diepmenselijke verhaal over een eeuwenoude dorpsgemeenschap die binnen enkele dagen uit elkaar wordt gescheurd. De schrijvers Casper Luckerhof en Alexander Reeuwijk, en boekverkoopster Margriet Hesseling vertellen in deze aflevering over Singh's onthutsende roman.
Aflevering 4: De fikser
De vierde aflevering gaat over het boek De fikser van de Joods-Amerikaanse schrijver Bernard Malamud (1914-1986). Dit boek gaat over de Joodse Rus Jabov Bok, die zichzelf 'de fikser' noemt omdat hij leeft van het reperaren van zo'n beetje alles. Op een gegeven moment wordt hij onterecht beschuldigd van de moord op een jongen. Zonder proces belandt hij in de gevangenis en hij weigert te bekennen, ook al wordt hij gemarteld. In deze podcast horen we Theo Hakkert, criticus van Tubantia, en Sigrid van Dieren, een lezeres met een bijzondere band met het boek.
Aflevering 5: De ontscheping
De vijfde aflevering gaat over het omstreden boek De ontscheping van de Franse schrijver Jean Raspail (1925). In deze verontrustende roman vertrekken een miljoen Indiase vluchtelingen naar Europa. De enorme vloot zet koers naar de Franse kust. Dit betekent het begin van de ondergang van de westersche beschaving. Floor Rusman, redacteur van NRC Handelslad, cultuurfilosoof Arnold Heumakers en Caspar Thomas, redacteur van De Groene Amsterdammer, geven hun visie op dit boek.
Aflevering 6: De jaren
De zesde aflevering gaat over het boek De jaren van de Engelse schrijfster Virginia Woolf (1882-1941). Dit was haar voorlaatste roman, die in 1937 in Engeland en de Verenigde Staten uitkwam. De eerste Nederlandse vertaling is pas dit jaar verschenen. De roman bestaat uit momentopnames. Ze zijn te vergelijken met ons eigen leven: sommige jaren herinneren we ons heel goed, anderen zijn we bijna helemaal vergeten. Anton de Goede interviewt columnist Elsbeth Etty, schrijver Rob van Essen en de vertaalster, Barbara de Lange.
Aflevering 7: Kamp
De zevende aflevering gaat over het boek Kamp van de Oostenrijks-Russische schrijfster Angela Rohr (1890-1985). Zij schreef het al in 1965, maar de roman verscheen pas in 2015. Als een vrouw in 1942 in een strafkamp van de Russische goelag gebracht wordt, komt ze terecht in een wereld die losstaat van alle normaliteit. Ze werkt als arts in de lazaretten (veldhospitaals), bijna zonder medicijnen of bruikbare instrumenten. Ze is evenzeer aan kou en honger uitgeleverd als aan de genadeloze kamphiërarchie. Via koele observaties schetst Angela Rohr een genadeloos portret van het goelagsysteem, waarin sommigen ondanks alles hun menselijkheid behouden. In de podcast horen we boekverkoper Maartje Kroonen, Ruslandkenner Nanci Adler en schrijver/vertaler Guido Snel.
Over de maker Anton de Goede
Nadat De Goede in 1975 de middelbare school in IJmuiden verliet, werd hij boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel aan het Amsterdamse Spui. Sinds 1988 werkte hij als redacteur en eindredacteur bij de VPRO Gids en als presentator en maker van programma’s als Het Gebouw, VPRO’s Marathoninterviews, Brands met Boeken, De Avonden en Nooit Meer Slapen. Inmiddels is hij redacteur van het documentaireprogramma Radio Doc (VPRO/NTR) en verantwoordelijk voor het radiodrama dat bij de VPRO wordt uitgezonden.
