Boek

In een oude villa op het Italiaanse eiland Procida woont een jongen met zijn vader. Arturo gaat niet naar school en brengt zijn dagen door in de wilde, weelderige natuur van het eiland. 's Avonds leest hij boeken over grote ontdekkingsreizen en het mysterieuze Oosten uit de bibliotheek van zijn vader Gerace. Maar dan op een dag keert zijn vader terug op het eiland met een jonge vrouw, met wie hij net blijkt te zijn getrouwd. Langzaam maar zeker wordt de paradijselijke microkosmos waarin Arturo leeft doorgeprikt.

Biografie

De schrijver, dichter en vertaler Elsa Morante (1912-1985) is een monumentale naam in de naoorlogse Italiaanse literatuur. Ze is een voorbeeld voor hedendaagse auteurs als Elena Ferrante en Silvia Avallone - en terecht, want haar werk is inhoudelijk nog altijd even relevant en stilistisch nog even sprankelend als toen het voor het eerst gepubliceerd werd.

Met Het eiland van Arturo was Elsa Morante in 1957 de eerste vrouwelijke winnaar van de prestigieuze Italiaanse literatuurprijs Premio Strega.

Vertaler

Manon Smits (1967) vertaalt sinds 1995 literatuur uit het Italiaans (onder meer van Alessandro Baricco en Roberto Camurri) en uit het Engels (onder meer van Jon McGregor en Elif Shafak). Eind 2020 kende het Italiaanse ministerie van Cultuur haar de 'Premio per la traduzione - Fondo potenziamento lingua e cultura italiana all'estero' toe voor haar vertaling van De vreemdelinge van Claudia Durastanti.

Fragment

Koning en ster aan de hemel

Mijn naam was een van de eerste dingen waar ik prat op ging. Ik had al vroeg geleerd (volgens mij was híj de eerste die het me vertelde) dat Arturo een ster is: het snelste en felste licht van het sterrenbeeld Boötes, aan de noorderhemel! En dat het bovendien ook de naam as van een koning in de oudheid, aanvoerder van een hele schare getrouwen: die allemaal helden waren, net als hun koning zelf, en door hun koning werden behandeld als gelijken, als broeders.

Helaas kwam ik er later achter dat die beroemde Arthur, koning van Brittannië, geen feitelijke geschiedenis was maar slechts een legende; en dus schoof ik hem opzij voor andere, meer historische koningen (ik vond legendes meer iets voor kinderen). Maar een andere reden volstond evengoed, voor mij, om de naam Arturo een heraldische waarde te verlenen: namelijk dat, zo vernam ik, deze naam mij was gegeven (zij het denk ik zonder besef van de symbolische betekenissen) door mijn moeder. Zij was op zich enkel een grietje dat niet kon lezen en schrijven; maar voor mij was ze meer dan een vorstin.

Eerlijk gezegd heb ik altijd weinig over haar geweten, bijna niets, aangezien ze, nog geen achttien jaar oud, is gestorven op het moment dat ik, haar eerste kind, ter wereld kwam. En de enige beeltenis van haar die ik ooit heb gekend was een portret op een ansichtkaart. Een verschoten, onopvallend, bijna schimmig figuurtje; maar wel het onderwerp van de verbeeldingsvolle adoratie van mijn hele kindertijd.

De arme rondreizende fotograaf aan wie deze enige afbeelding te danken is, heeft haar vastgelegd in de eerste maanden van haar zwangerschap. Haar lichaam laat zelfs onder de plooien van haar wijde gewaad al zien dat ze zwanger is; en ze houdt haar kleine handen ineengevouwen voor zich, alsof ze zich wil verbergen, in een schuchtere, zedige houding. Ze is heel ernstig, en in haar zwarte ogen lees je niet alleen de onderwerping die vrijwel al onze meisjes en dorpsbruidjes eigen is, maar ook een verbijsterde, ietwat verschrikte vraag. Alsof ze, onder de gebruikelijke illusies van het moederschap, al vermoedde dat ze was voorbestemd tot de dood, en de eeuwige onwetendheid.

Het eiland

De eilanden van onze archipel, daarginds, in de zee van Napels, zijn stuk voor stuk mooi.

De grond is er grotendeels van vulkanische oorsprong; en vooral in de buurt van de oude kraters groeien er duizenden veldbloemen zoals ik ze op het vasteland nooit meer heb gezien. In het voorjaar staan de heuvels vol jeneverbesstruiken: je herkent die wilde, lieflijke geur zodra je in de maand juni over zee in onze havens aankomt.

In het heuvelachtige landschap buiten het dorp heeft mijn eiland verlaten weggetjes omzoomd door eeuwenoude muren, waarachter zich boomgaarden en wijngaarden uitstrekken die wel keizerlijke tuinen lijken. Het heeft verschillende stranden met wit, fijn zand, en andere, kleinere strandjes met kiezels en schelpen, verborgen tussen grote kliffen. Tussen die hoge rotsen die boven het water uit torenen, nestelen de meeuwen en de zomertortels, waarvan, vooral ’s ochtends vroeg, de nu eens klaaglijke, dan weer vrolijke roep te horen is. Daar is de zee op rustige dagen zacht en fris, en vlijt zich op de oever neer als dauw. Ach, ik hoef geen meeuw te zijn, en geen dolfijn; ik zou allang blij zijn als ik een schorpioenvis was, de lelijkste vis van de zee, als ik maar weer daar kon zijn, dartelend in dat water.

Reacties

'Het is een prachtig geschreven, tijdloos meesterwerk, een mengeling van Bildungsroman, Freudiaanse familieroman, sprookje, opera, antieke tragedie, magisch realisme, allegorie, en nog zoveel meer. Morante neemt haar lezers mee terug naar dat onbegrijpelijke, meeslepende en authentieke universum van kinderjaren en adolescentie, en dompelt ze onder in een gevoelswereld die maar al te vaak vervaagt en verdwijnt met de volwassenheid.' - Ronald de Rooy, Trouw

'Het proza van Morante is aan de barokke kant, de symboliek ligt er duimdik op en er wordt niet op een onwaarschijnlijkheid gekeken. Een pasgeboren baby die overleeft op geitenmelk? Een kleine jongen die klassieke meesterwerken verslindt zonder dat iemand hem ooit heeft leren lezen? Het doet allemaal niets af aan de adembenemende, onaardse schoonheid van deze bildungsroman, die iets heeft van een Griekse tragedie en een Napolitaans melodrama tegelijk. Dat laatste heeft de schrijfster dan weer met Elena Ferrante gemeen, met dit verschil dat Morante een paar divisies hoger speelt.' - Marijke Arijs, De Standaard der Letteren

'Een meesterwerk van vertelkunst.' - Het Nieuwsblad