Boek

Een Europeaan reist met zijn laptop in de bus door de Sahara, geobsedeerd door het beroemde citaat uit Joseph Conrads Heart of Darkness: 'Uitroeien die beesten'.
Zijn reis is tegelijkertijd een reis naar de 19e eeuw: in kleine, zanderige woestijnhotels duikt hij in de gebeurtenissen uit het koloniale verleden, de getuigenissen van schrijvers, filosofen, politici en historici uit de afgelopen tweehonderd jaar leest hij in een nieuwe context. Daarbij ontstaat niet alleen een reisverhaal, maar ook een verslag over een donker hoofdstuk uit de Europese geschiedenis, dat graag onbenoemd blijft. Lindqvist maakt een boog van de zelfverheerlijking van de Europese koloniale heren in Afrika tot aan de holocaust en het racisme van vandaag. 

Biografie

Sven Lindqvist (1932-2019) heeft talrijke reizen door Afrika, Azië en Latijns-Amerika ondernomen en geldt als een van de belangrijkste schrijvers van de moderne Zweedse letteren. Voor zijn boeken en essays won Lindqvist dan ook talloze prijzen. Lindqvist schreef non-fictie, vooral veel reisliteratuur, essayistiek en documentair proza. Hij onderzocht grote thema’s als imperialisme, racisme en milieu,en plaatste die in cultuurhistorische context. Lindqvist zag Uitroeien die beesten als zijn belangrijkste werk. Het werd nooit eerder in het Nederlands vertaald.

Vertaler

Kim Liebrand (1981) studeerde Scandinavische talen in Groningen en Stockholm, IJslands in Reykjavik en deed de Master Redacteur/editor in Amsterdam.
Ze is literair vertaler Zweeds en IJslands en klantadviseur bij Bibliotheek de Mariënburg in Nijmegen. Eerder werkte ze onder meer voor literair productiehuis Wintertuin en als fondsredacteur bij Uitgeverij De Geus. Ze vertaalde werk van onder anderen Jonas Gardell, Steinar Bragi, Oddný Eir en Tove Jansson.

Fragment

Naar In Salah

1

U weet al genoeg. Ik ook. Het ontbreekt ons niet aan kennis. Het ontbreekt ons aan de moed onder ogen te zien wat we weten en daaruit conclusies te trekken.

2

Tademaït, ‘de woestijn der woestijnen’, is het meest uitgestorven gebied van de Sahara. Van vegetatie ontbreekt elk spoor. Al het leven is uitgedoofd. Op de grond ligt alleen het zwarte, glanzende woestijnvernis dat door de hitte uit de stenen is geperst.
    De nachtbus, de enige bus tussen Elgolea en In Salah, doet er met een beetje geluk zeven uur over. Bij het veroveren van een zitplaats heb je concurrentie van een paar dozijn soldaten met grove kistjes aan, die de fijne kneepjes van het in de rij staan hebben geleerd in de vechtschool van het Algerijnse leger in Sidi-Bel-Abbés. Iemand die de kern van het Europese denken opgeslagen op een ouderwetse computer onder zijn arm draagt, heeft daarbij duidelijk een handicap.
    Bij de afslag naar Timmimoun wordt vanuit een gat in de muur warme aardappelsoep met brood geserveerd. Daarna houdt het kapotgereden asfalt op en gaat de bus verder door een wegloze woestijn.
    Het is een regelrechte rodeo. De bus gedraagt zich als een nog niet ingereden jong paard. Met rammelende ruiten en knarsende veren schommelt, stampt en springt hij voort en elke schok dreunt door in de harde schijf die ik op schoot heb en in de biologische zachte schijf van mijn ruggengraat die op een slingerende stapel houten blokken lijkt. Wanneer zitten niet meer gaat, hang ik aan het bagagerek of hurk ik.
    Dit is waarvoor ik bang was. Dit is waarnaar ik heb uitgekeken.
    De nacht is fantastisch in het maanlicht. Urenlang stroomt de witte woestijn voorbij: stenen en zand, stenen en grind, grind en zand – alles stralend als sneeuw. Er gebeurt pas iets wanneer een vuurbaak plotseling oplicht in het donker, als teken voor een van de passagiers om de bus te laten stoppen, uit te stappen en recht de woestijn in te lopen.
    Het geluid van zijn stappen verdwijnt in het zand. Hijzelf verdwijnt. Ook wij verdwijnen in het witte duister.

3

De kern van het Europese denken? Ja, er is een zin, een korte en simpele zin, slechts een woord of drie, vier lang, die de geschiedenis van ons werelddeel, onze mensheid, heel onze biosfeer van holoceen tot holocaust samenvat.
    Ik bestudeer die zin al een aantal jaren. Ik heb veel materiaal verzameld, maar ik heb nooit tijd om het door te nemen. Ik zou ergens in deze woestijn willen verdwijnen waar niemand me kan bereiken, waar ik alle tijd van de wereld heb. Verdwijnen en pas terugkomen wanneer ik heb begrepen wat ik al weet.

4

Ik stap uit in Salah.
    De maan schijnt niet meer. De bus neemt zijn lichten mee en rijdt weg. Om me heen is het duister compact.
    Vlak bij In Salah werd de Schotse ontdekkingsreiziger Alexander Gordon Laing overvallen en beroofd. Hij kreeg vijf slagen tegen zijn hoofd en drie tegen zijn linkerslaap. Een van de slagen tegen zijn linker jukbeen verbrijzelde zijn kaak en scheurde zijn oor. Er gaapte een afschuwelijke wond in zijn nek, diep tot aan zijn luchtpijp, een kogel in zijn heup schampte zijn ruggengraat. Drie slagen tegen zijn rechterarm en -hand, drie vingers gebroken, zijn pols verbrijzeld, et cetera, et cetera…
    Ergens ver weg in het duister is een vuur te zien. Ik begin mijn zware tekstverwerker en mijn nog zwaardere koffer in de richting van het licht te slepen.
    Duinen van rood, door de wind opgehoopt zand, doorkruisen mijn pad. Tegen de helling heeft het losse zand hopen gevormd. Ik zet tien stappen, rust uit, en zet nog tien stappen. Het licht komt niet dichterbij.
    Laing werd overvallen in januari 1825. Maar angst is tijdloos. Thomas Hobbes was in zijn zeventiende eeuw net zo bang voor de eenzaamheid, voor de nacht en voor de dood als ik. ‘Er zijn mensen die zo wreed zijn,’ zei hij tegen zijn vriend Aubrey, ‘dat ze meer genieten van het doden van een mens dan jij van het doden van een vogel.’
    Het vuur lijkt nog steeds even ver weg. Zal ik de tekstverwerker en de koffer neerzetten om gemakkelijker te kunnen lopen? Nee, ik ga in het stof zitten om op de dageraad te wachten.
    Daar, dicht bij de grond, voel ik plotseling een windvlaag die de geur van brandend hout met zich meevoert.
    Ruik je de geuren van de woestijn intenser omdat ze zeldzaam zijn? Wordt hout in de woestijn geconcentreerder zodat het geuriger brandt? Zeker is dat het vuur dat voor mijn ogen zo ver leek voor mijn neus plotseling heel dichtbij is.
    Ik sta op en zwoeg verder.
    Met een enorm gevoel van triomf bereik ik ten slotte de hurkende mannen rond het vuur.
    Ik groet. Vraag. En krijg te horen dat ik helemaal verkeerd zit. Gewoon rechtsomkeert maken, zeggen ze.
    Ik volg mijn sporen terug naar de bushalte waar ik uit de bus ben gestapt.
    En dan door hetzelfde duister verder naar het zuiden.

5

‘Angst gaat nooit weg,’ zegt Conrad. ‘Een man kan alles in zichzelf vernietigen, liefde en haat en geloof, en zelfs twijfel; maar zolang hij aan het leven hecht kan hij de angst niet uitroeien.’
    Hobbes zou het daarmee eens zijn geweest. Daarin reiken ze elkaar over de eeuwen heen de hand.
    Waarom reis ik zoveel, als ik zo vreselijk bang ben om te reizen? Waarom reisde de Zweedse auteur Artur Lundkvist, die net zo bang was?
    Misschien proberen we via de angst een verhoogd levensgevoel te bereiken, een intensere vorm van bestaan? Ik ben bang, dus ik besta. Hoe banger ik ben, hoe meer ik besta?

 

Reacties

‘Dit boek is het resultaat van jarenlang denken en risico’s nemen.’ - John Berger

‘In spaarzaam maar krachtig proza slaagt Lindqvist erin een indrukwekkende hoeveelheid thema’s bijeen te brengen en zo te wijzen op het verband tussen vooroordelen en handelingen die door continenten en eeuwen van elkaar gescheiden zijn.’ – Washington Post

'Der riskante und vortreffliche Bericht einer Expedition in die Vorgeschichte der Gegenwart.' - Wolfgang Sofsky, Neue Zürcher Zeitung

'Shocking, humane, crackling with imaginative energies and moral purpose, Exterminate All the Brutes stands as an impassioned, timeless classic. It is essential reading for anybody ready to come to terms with the brutal, racist history on which Europe built its wealth.' - The Guardian

‘Weergaloos– The Independent 

‘IJzersterk’ – Sunday Times