Boek

De polyglotten gaat over een excentrieke Belgisch/Engelse familie (en aanhang uit verschillende landen) die in het Verre Oosten woont tijdens de onzekere jaren na de Eerste Wereldoorlog en Russische Revolutie. Het verhaal wordt verteld door hun droog-komische neef, legerkapiteit Georges Hamlet Alexander Diabologh, die tijdens een langdurige (internationale) militaire missie bij hen komt logeren. Het boek zit vol bizarre personages – depressievelingen, obsessievelingen, hypochonders en seksmaniakken. Gerhardie schildert een briljant absurde wereld waarin het komische en het tragische diep en onherroepelijk met elkaar verstrengeld zijn. Het is een roman vol Engelse humor en spot, hilarisch en melancholisch. 'Schrijven kent zo zijn compensaties,' zegt Georges Diabologh. 'Want als er geen vuur in je manuscript komt, dan kan je manuscript nog altijd in het vuur.’

Biografie

William Gerhardie (1895-1977)  werd als Brit geboren in Sint Petersburg. Daar ging hij naar Duitstalige scholen, naast Duits en Engels sprak hij ook Russisch en Frans vloeiend. Hij was zelf dus ook een echte polyglot. Voor zijn debuut Futility uit 1922 (in 2022 uitgekomen bij Van Maaskant Haun als IJdelheid) liet de jonge auteur zich inspireren door zijn eigen ervaringen, hetgeen ook geldt voor wat algemeen gezien wordt als zijn beste werk: The polyglots. Begin vorige eeuw was hij een bekende Britse schrijver, collega-schrijvers bewonderden hem zeer. Zo zei Olivia Manning: ’William Gerhardie is one of our immortals. He is our Gogol’s Overcoat. We all came out of him.’ Maar ook Graham Greene en Evelyn Waugh vonden hem geweldig, getuige Waughs opmerking: ‘Ik ben getalenteerd, maar hij is geniaal.’ In eigen land was Gerrit Komrij laaiend enthousiast over De polyglotten, en schreeft er essay over in zijn bundel Verzonken boeken, als inleiding opgenomen in de roman.

 

 

Vertaler

Niek Miedema studeerde antropologie, werkte vervolgens als onderzoeker, journalist en literair recensent, waarna hij in 1995 een nieuwe, blijvende liefde vond: het literair vertalen. Hij doet dit doorgaans met Harm Damsma, die jarenlang Engelse les gaf aan een middelbare school maar die van oorsprong Neerlandicus is. Inmiddels werken de mannen al meer dan vijfentwintig jaar samen en vertaalden ruim zestig literaire werken. Naast boeken van eigentijdse schrijvers als David Mitchell, Hilary Mantel en Colson Whitehead vertaalden Miedema en Damsma verschillende klassiekers, waaronder Ivanhoe van Walter Scott, A Clockwork Orange van Anthony Burgess en Lord of the Flies van William Golding. Het duo is meermalen bekroond voor hun uitzonderlijke vertaalwerk. Zo ontvingen zij in 2016 voor hun gehele oeuvre de Nederlands Letterenfonds Vertaalprijs en in augustus van dit jaar (1923) ontvingen zij de Filter-vertaalprijs voor hun uitmuntende vertaling van Vermogen van Hernán Díaz.

Fragment

De generaal keek me met peilloos medelijden aan. 'Mijn beste kapitein,' riep hij uit, 'onze overheid was verstandig genoeg om te begrijpen dat het gevaarlijk zou zijn nodeloos onderwijs te bieden aan een volk dat de voorkeur geeft aan een autocratische regeringsvorm. Men besefte dat onderwijs voor de massa ontevredenheid zou aanwakkeren. En men had gelijk. De uitkomsten spreken voor zich.'

Tante Teresa knikte nadrukkelijk, want dit was precies het soort praat dat zij wilde horen. 'Wat jullie nodig hebben,' zei ze vol overtuiging, 'is een eerlijke man. Het Russische volk is een apathisch volk. Het maakt de Russen niets uit onder welk bewind ze leven, want zolang ze maar voedsel en kleren hebben, zijn ze gelukkig.'

Hiervan was de generaal – bekende hij met een glimlach – niet zo zeker, en hij wilde niet dat we naar huis zouden gaan met het idee dat hij een verstokte reactionair was. Integendeel. We moesten met onze tijd meegaan. Hij was een groot voorstander van een gematigde aanpak. Hij bevond zich (als zijn politieke voorkeur moest worden gekarakteriseerd) ergens in het mídden, tussen de anarchie van links en de anarchie van rechts, hij behoorde, zo verklaarde hij, tot degenen die zich hielden bij de beproefde idealen van vaderlandsliefde en eer. Jazeker. De generaal meende dat het volk best voorzichtig en met mate onderwijs kon genieten en – wie weet – misschien op een dag een Grondwetgevende Vergadering konden hebben, met alles wat dat behelsde. 'Maar op dit moment,' zei hij luchthartig (het nootlottige uur uitstellend dat, als het dan toch moest aanbreken, tja, dan moest het nu eenmaal aanbreken, maar, met Gods hulp, pas morgen) 'op dit moment' – hij stak een briefopener voor zich uit – 'is dat ondenkbaar, want het zou een complete knieval voor het bolsjewisme betekenen!' Hij liet de briefopener met een klap op zijn bureau neerkomen.

En hier mengde dr. Murgatroyd zich eindelijk in de discussie. De waarde van onderwijs was gewogen en te licht bevonden, het nut van zelfbeschikking was teruggebracht tot een aanvaardbaar niveau, en het belang van het één viel weg tegen dat van het ander, waarmee beide in feite ontkracht waren, en de weg openlag voor de theorie die zijn stokpaardje was, en waarvoor hij het nu het uitgelezen moment achtte om die uiteen te zetten

Zijn stokpaardje was de samenvoeging van de Russisch-orthodoxe en de anglicaanse kerk. Dat was voor hem een idee-fixe, de kern en het doel van zijn leven. Al meer dan dertig jaar bestookte hij aartsbisschoppen, bisschoppen, patriarchen, archimandrieten, metropolieten en soortgelijke kerkvaders in beide landen met dit achterhaalde idee. Dr. Murgatroyd was een zeldzaam slordige, onverzorgde en morsige verschijning en ging, ongetwijfeld om zijn band met dat land uit te dragen, gekleed in de stijl van een Russische moezjiek. Hij was door zijn vijanden wel omschreven als 'de enige Engelsman die zich nooit wast' en was vasthoudend in een mate die zelfs voor een correspondent het ongelooflijke benaderde. Hij bezat geen geweten en geen schaamtegevoel. Hij drong zich op aan koningen en keizers, minister-presidenten, ambassadeurs, opperbevelhebbers en religieuze zeloten van ieder pluimage, en predikte voor hen zijn evangelie van de samenvoeging van de Russisch-orthodoxe en de anglicaanse kerk. Menigeen wekte de indruk daar goede hoop op te hebben, anderen wimpelden hem beleefd af, maar voor dr. Murgatroyd was het de kroon op de wereldpolitiek, de hoeksteen van de situatie in Rusland, de crux van het hele gebeuren. Als iets de beide landen kon samenbrengen, oorlogen kon voorkomen, de handel kon bevorderen, het bolsjewisme de kop in kon drukken of de wereld kon redden van elke vorm van kwaad, dan was dat, zo beweerde hij stellig, de samenvoeging van de Russisch-orthodoxe kerk en de anglicaanse kerk. In al zijn verstrooidheid was het op de een of andere manier niet tot hem doorgedrongen dat het grote idee van politieke dominantie door middel van godsdienst voorgoed was weggestorven met de seculiere macht van de paus, en dat de gemiddelde moderne Engelsman, hoezeer hij zic ook verbonden mocht voelen met de anglicaanse kerk in eigen land, even weinig belangstelling had voor het Russisch-orthodoxe geloof als de gemiddelde Rus zich bekreunde om de anglicaanse kerk, als hij al ooit van het bestaan daarvan gehoord had. Dr. Murgatroyd was echter verstrooid in een mate die alleen voor professoren toelaatbaar is. Als je hem op een willekeurig uur van de dag vertelde dat hij zijn warme maaltijd al had gehad, fronste hij zijn wenkbrauwen, dacht hij even diep na en zei dan: 'Ja, misschien hebt u gelijk. Ja, u hébt gelijk. Ja, ik moet mijn warme maaltijd al gehad hebben. Ja, ik héb mijn warme maaltijd al gehad. Ja, ja, ja, ja.' Maar hij at dan ook niet op vaste tijden. Hij at maar zelden een volledige maaltijd, of überhaupt een maaltijd. Hij had domweg geen behoefte aan voedsel. Hij zei: 'Het enige wat ik nodig heb, is wat tabak.' Hij behoorde tot het slag mensen dat nooit geld had, en zelfs als hij het wel had gehad, zou hij niet hebben geweten waar hij het had gelaten. Ook zijn gebit was door slijtage en een gebrek aan enige verzorging verdwenen. En dus moest hij het zonder gebit stellen. Niet dat het ontbreken daarvan hem geen pijn en ongemak bezorgde (want zijn spijsvertering was er, zoals alles aan zijn gestel, hopeloos aan toe), maar het was simpelweg nooit bij hem opgekomen dat er iets aan moest worden gedaan. Zijn geest was voortdurend druk met andere zaken.

'Het krachtigste wapen tegen het bolsjewisme,' zei dr. Murgatroyd, 'is het geloof. Daar kunnen wij werkelijk helpen. De redding van Rusland schuilt in de samenvoeging van de Russisch-orthodoxe en de anglicaanse kerk. Toen ik vele jaren geleden in Moskou en Kiev was, heb ik de archimandriet Theodosij gesproken, de metropolieten Theophanes en Hermogenes, en vader Nikon, en zij hebben mij gevraagd hun hartelikste gevoelens aan onze aartsbisschoppen over te brengen'

'Mja,' zei de generaal. 'Mja... natuurlijk... de samenvoeging van de kerken. Maar waarom duurt het zo lang voor die kapitein Negodjaev er is?'